Thách thức

Việt Nam nổi lên như một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất Đông Nam Á, với tỉ lệ tăng trưởng GDP trung bình đạt 7.5% trong giai đoạn 2001-2005. Tuy nhiên, từ năm 2006 đến 2010, con số này giảm xuống 6.3%, và tiếp tục giảm còn 5.9% trong giai đoạn 2011-2015, phản ánh một mô hình phát triển sâu rộng nhưng thiếu bền vững. Sự tăng trưởng mạnh mẽ này đã đi kèm với việc sản sinh ra lượng lớn carbon, gây hậu quả nghiêm trọng cho môi trường.

Để thúc đẩy phát triển bền vững và tăng trưởng xanh, Chính phủ Việt Nam đã ban hành hàng loạt chiến lược và chính sách quan trọng. Trong đó bao gồm Chiến Lược Phát Triển Kinh Tế-Xã Hội (SEDS 2011-2020 và SED-5 năm), Chiến Lược Quốc Gia về Biến Đổi Khí Hậu (VCCS, 2011), Chiến lược Quốc Gia về Tăng Trưởng Xanh (VGGS, 2012), Chiến Lược Phát Triển Bền Vững (SDS, 2013) và Đề Án Tổng Thể Tái Cơ Cấu Kinh Tế (MPER, 2013-2020).

Để thực hiện Chiến Lược Quốc Gia về Tăng Trưởng Xanh, Việt Nam cần huy động ít nhất 30,7 tỉ USD trước năm 2020, tương đương 15% GDP của năm 2015, và thêm 21.2 tỉ USD cho giai đoạn từ năm 2021 đến 2030 để tài trợ cho các cam kết đóng góp do quốc gia tự quyết định (INDC). Đây là một thử thách lớn đối với nền kinh tế và hệ thống tài chính của Việt Nam, trong bối cảnh tỷ lệ thâm hụt ngân sách rất cao, đạt 5.5% GDP vào năm 2010 và 6.1% GDP vào năm 2015, cùng với nợ công leo thang, từ 57.1% GDP năm 2010 lên 62.2% vào năm 2015.

Một trong những mục tiêu chính của Chương Trình Cải Cách Kinh Tế Vĩ Mô/Tăng Trưởng Xanh, đặc biệt là Hợp Phần Cải Cách Khu Vực Tài Chính Xanh, là xây dựng một khuôn khổ chính sách tài chính xanh. Điều này bao gồm việc phát triển các công cụ và sản phẩm tài chính xanh để huy động vốn cho phát triển bền vững thông qua thị trường tài chính. Những biện pháp này không chỉ giúp giải quyết các thách thức tài chính mà còn mở ra cơ hội mới cho nền kinh tế Việt Nam, hướng đến một tương lai bền vững và thân thiện với môi trường.

Phương pháp tiếp cận 

Dự án này tiếp nối thành quả từ hơn 20 năm hợp tác hiệu quả giữa GIZ, Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam (SBV) và Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước (SSC) thuộc Bộ Tài Chính Việt Nam (MoF). Chương trình Cải Cách Kinh Tế Vĩ Mô/Tăng Trưởng Xanh hiện đang được triển khai theo phương pháp tiếp cận từ trên xuống, dựa trên ba cột trụ chính để hỗ trợ cải cách khu vực tài chính xanh:

Thiết lập khuôn khổ chính sách tài chính xanh tích hợp: Bao gồm các chính sách tín dụng, tái cấp vốn, chính sách tài khóa và tài chính cho khu vực tư nhân, ngân hàng và tài chính xanh, cũng như thị trường vốn. Mục tiêu là tạo ra dòng chảy vốn mạnh mẽ vào nền kinh tế xanh và các chương trình biến đổi khí hậu.

Giới thiệu các công cụ và sản phẩm tài chính mới: Các sản phẩm như trái phiếu xanh, chỉ số xanh, chứng nhận xanh, quỹ xanh, quỹ đầu tư xanh và sản phẩm tín dụng xanh sẽ cung cấp một gói sản phẩm đa dạng cho các tổ chức tài chính và thị trường tài chính. Điều này nhằm gây quỹ cho các dự án xanh và thu hút sự tham gia tích cực từ khu vực tư nhân.

Sử dụng khuôn khổ chính sách và công cụ tài chính xanh: Việc áp dụng khuôn khổ chính sách tài chính xanh tích hợp cùng các công cụ và sản phẩm tài chính xanh sẽ giúp lên kế hoạch cho các chương trình tín dụng xanh toàn quốc. Các ý tưởng trái phiếu xanh và chỉ số xanh sẽ hỗ trợ Việt Nam đạt được các mục tiêu của Chiến Lược Quốc Gia về Biến Đổi Khí Hậu (VCCS) và Chiến Lược Quốc Gia về Tăng Trưởng Xanh (VGGS) một cách toàn diện. Tất cả các chương trình sẽ bắt đầu với giai đoạn thí điểm, làm cơ sở mở rộng ra toàn hệ thống. Thiết lập các quỹ xanh, chẳng hạn như quỹ tài chính tín dụng xanh thuộc NHNN, sẽ giúp đáp ứng nhu cầu tài chính xanh khổng lồ của các chương trình này.

Các lợi ích 

Phương pháp tiếp cận từ trên xuống cùng các chương trình tín dụng xanh sẽ tạo điều kiện thuận lợi để dòng vốn chảy vào nền kinh tế xanh, cung cấp nguồn lực tài chính thiết yếu nhằm tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam theo hướng phát triển bền vững. Trong bối cảnh thâm hụt ngân sách và nợ công cao, việc huy động nguồn lực tài chính sẽ chủ yếu từ khu vực tư nhân cũng như khu vực tài chính và ngân hàng, với tổng lượng tài sản tương đương 250% GDP, và từ thị trường vốn đang tăng trưởng đáng kể, với giá trị vốn hóa thị trường đạt 34.5% GDP vào năm 2015.

Khuôn khổ chính sách tài chính xanh và các chương trình tài chính tín dụng xanh sẽ giúp Việt Nam thực hiện hiệu quả chiến lược tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu và đặc biệt là thực hiện các cam kết về Đóng góp do quốc gia tự quyết định (INDC) theo Hiệp định Paris.

Nếu Việt Nam có thể huy động đủ nhu cầu tài chính xanh khoảng 30.7 tỉ USD, 85.12 triệu tấn CO2 có thể được giảm thải vào năm 2020. Với 21.2 tỉ USD tài trợ cho các khu vực xanh trong giai đoạn 2021-2030 theo các cam kết INDC, 197.9 triệu tấn CO2, tương đương 25% tổng lượng phát thải CO2 của Việt Nam, có thể được giảm thải.

Các yếu tố dẫn đến thành công 

Để mang lại sự thành công cho chương trình, việc học hỏi kinh nghiệm từ các thị trường mới nổi khác như Hàn Quốc, Brazil, Nam Phi, Bangladesh, Trung Quốc, Indonesia, v.v… đặc biệt là từ các Bộ Tài Chính, Ngân Hàng Nhà Nước và Sở Giao Dịch Chứng Khoán của các đất nước này đã và đang là một việc quan trọng. Một yếu tố quan trọng nữa là sự hợp tác với các Tổ Chức Tài Chính (FI) quốc tế như Ngân Hàng Thế Giới, IFC, ADB, GCF, KfW và các quỹ tài chính xanh quốc tế. Hơn nữa, việc huy động các nguồn lực tài chính xanh trong nước cũng quan trọng, Vì vậy, Việt Nam cần chuyển hóa các ngân hàng thành ngân hàng xanh và hai sở giao dịch chứng khoán thành các sở giao dịch bền vững.

Khuôn Khổ Chính Sách Tài Chính Xanh 

Việt Nam đang đối mặt với hai vấn đề lớn về tài chính xanh. Trước hết, Quỹ Bảo Vệ Môi Trường rất nhỏ hiện hữu sử dụng ngân sách nhà nước với số vốn điều lệ là 1000 tỉ đồng (xấp xỉ 50 triệu USD) không thể đáp ứng nhu cầu tài chính xanh của VCCS và VGGS, thậm chí là không đủ trợ giá cho năng lượng gió. Thứ hai, ngân sách nhà nước chi cho môi trường, tăng trưởng xanh và biến đổi khí hậu bị phân tán quá nhiều và không phải luôn phù hợp với tiêu chuẩn xanh và môi trường quốc tế. 

Quan trọng hơn cả, Việt Nam cần thành lập các quỹ xanh quốc gia lớn, ví dụ như một Quỹ Bảo Vệ Môi Trường lớn hơn thuộc Bộ Tài Nguyên và Môi Trường (MoNRE), một Quỹ Tài Chính Khí Hậu Xanh thuộc Bộ Kế Hoạch và Đầu Tư (MPI) và Quỹ Tài Chính Tín Dụng Xanh thuộc NHNN.

Trái Phiếu Xanh

Trong 5 năm qua, thị trường trái phiếu quốc tế đã đạt mức tăng trưởng 30-40% và được coi là một công cụ tài chính quan trọng trong việc huy động vốn cho phát triển xanh và biến đổi khí hậu.

Thị trường trái phiếu của Việt Nam (chủ yếu là thị trường trái phiếu chính phủ) đã có tỉ lệ tăng trưởng cao nhất trên thế giới trong 5 năm vừa qua, đạt khối lượng vượt trội là 18% GDP và đã trở thành nguồn vốn lớn thứ hai cho nền kinh tế sau tín dụng ngân hàng. Nguồn vốn này có triển vọng phát triển rất lớn, đặc biệt là trái phiếu đô thị và trái phiếu doanh nghiệp.

Chỉ Số Xanh

Việt Nam có một thị trường chứng khoán tương đối phát triển với 700 cổ phiếu niêm yết trên 2 sở giao dịch chứng khoán và lượng vốn hóa thị trường ở mức 65 tỉ USD (HoSE chiếm 85%), tương đương với 34.5% GDP (tính đến tháng 8. 2016). VN-Index là chỉ số quan trọng nhất của thị trường. Cả HNX và HoSE đã gia nhập Diễn Đàn các Sở Giao Dịch Chứng Khoán Bền Vững (SSE) vào năm 2014 và sẽ tiến tới sát nhập thành Sở Giao Dịch Chứng Khoán Việt Nam trong tương lai gần. Hai Sở Giao Dịch Chứng Khoán này đã ký một thỏa thuận để xây dựng một bộ chỉ số tiêu chuẩn, bao gồm chỉ số bền vững. Hiện tại HNX và HoSE đã hoàn thành thiết kế các ý tưởng chỉ số chứng khoán xanh và HNX có một ý tưởng chỉ số trái phiếu xanh khác trong tương lai.

Các Chương Trình Tín Dụng Xanh

Nền kinh tế Việt Nam là một nền kinh tế tín dụng. Tín dụng ngân hàng chiếm 70% tổng nguồn tài chính từ bên ngoài của doanh nghiệp. Tổng dư nợ tín dụng chiếm 94.7% GDP trong năm 2015. Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam áp dụng chính sách tiền tệ và cũng chịu trách nhiệm tái cấp vốn các chương trình tín dụng nhà nước, ví dụ như các chương trình tín dụng tại Đồng Bằng Sông Cửu Long, các chương trình nhà ở xã hội, các chương trình đóng tàu xa bờ, v.v… và điều phối sự tham gia của các ngân hàng thương mại vào các chương trình này.