“Tài chính xanh” trong lĩnh vực ngân hàng thường hay gọi là “Tín dụng Xanh” đã ra đời và ngày càng được các doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn. Định nghĩa thực tiễn nhất của “Tài chính Xanh” đó chính là: “Những hỗ trợ về tài chính hướng đến TĂNG TRƯỞNG XANH thông qua việc CẮT GIẢM PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH và Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG một cách hiệu quả và có ý nghĩa”. Cho đến hiện nay, vẫn chưa có khái niệm thống nhất nào về “Tài chính Xanh”, tuy nhiên, về cơ bản, có lẽ định nghĩa trên có thể giúp chúng ta hiểu một cách đơn giản nhất và dễ dàng hình dung khái niệm của “tài chính xanh” là gì.
Định nghĩa Tài chính xanh. Ảnh minh họa.
Thực trạng tài chính xanh tại Việt Nam
1.1 Chính sách phát triển tài chính xanh tại Việt Nam
Hệ thống pháp luật về tài chính xanh tại Việt Nam đã bắt đầu được xây dựng ngay sau khi Chính phủ ban hành Quyết định số 403/QĐ-TTg ngày 20/3/2014 của Thủ tướng Chính phủ về Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2014-2020. Bộ Tài chính sau đó đã ban hành Quyết định số 2183/QĐ-BTC vào tháng 10/2015, định hướng phát triển thị trường tài chính xanh theo Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đến năm 2020. Dựa trên đó, nhiều quy định pháp luật cụ thể như Thông tư số 155/2015/TT-BTC và Nghị định 95/2018/NĐ-CP đã được ban hành.
Nền tảng và phát triển thị trường tài chính xanh tại Việt Nam
Quyết định số 2183/QĐ-BTC là văn bản nền tảng trong việc phát triển thị trường vốn xanh tại Việt Nam. Bộ Tài chính đã xác định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực tài chính bao gồm: (i) Tiếp tục phát triển các sản phẩm của thị trường vốn xanh như trái phiếu xanh, trái phiếu chính phủ và trái phiếu chính quyền địa phương phục vụ cho các mục tiêu xanh; (ii) Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) và Sở Giao dịch Chứng khoán nghiên cứu xây dựng khung tài chính xanh cho thị trường vốn, bao gồm quy định về niêm yết xanh, báo cáo bền vững, và giám sát theo các tiêu chí tài chính xanh.
Nhu cầu vốn cho phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam
Hệ thống văn bản hướng dẫn triển khai đã được xây dựng. Thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam hiện đang được vận hành theo Nghị định 95/2018/NĐ-CP, trong đó các quy định về phát hành, đăng ký, lưu ký, niêm yết và giao dịch trái phiếu xanh đã được cụ thể hóa. Tuy nhiên, trái phiếu xanh hiện nay tại Việt Nam chủ yếu được ghi nhận dưới dạng trái phiếu Chính phủ. Bộ Tài chính đang xây dựng Đề án phát hành trái phiếu Chính phủ xanh, bao gồm mục đích và khối lượng phát hành, điều kiện và điều khoản của trái phiếu, đăng ký, lưu ký, niêm yết và giao dịch để triển khai rộng rãi.
Khung pháp lý thị trường tín dụng xanh, trái phiếu xanh trong pháp luật bảo vệ môi trường ở Việt Nam
Trên thị trường cổ phiếu, Thông tư số 155/2015/TT-BTC đã quy định các doanh nghiệp phải công bố thông tin về môi trường và xã hội trong Báo cáo thường niên. Đây là văn bản đầu tiên bắt buộc các doanh nghiệp công bố các thông tin phát triển bền vững, nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và hướng đến một thị trường chứng khoán xanh.
1.2 Thực trạng phát triển thị trường tài chính xanh tại Việt Nam
Thị trường tài chính xanh tại Việt Nam đang ở giai đoạn sơ khai. Các hoạt động chủ yếu mới ở bước khởi động, với thị trường trái phiếu xanh đang trong giai đoạn triển khai thí điểm và thị trường cổ phiếu xanh được khởi động bằng việc đưa vào vận hành chỉ số VNSI và quy định yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết cung cấp thông tin về môi trường, xã hội và cộng đồng.
Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam hiện nay
1.2.1 Thị trường trái phiếu xanh
Thị trường trái phiếu xanh ở Việt Nam hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm. Các cơ quan chức năng đang nâng cao nhận thức và giới thiệu trái phiếu xanh đến các chủ thể trên thị trường.
a) Thí điểm phát hành trái phiếu xanh
Từ cuối năm 2015, Sở GDCK Hà Nội (HNX) đã xây dựng Đề án phát triển thị trường trái phiếu xanh trong chương trình hợp tác với Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ). Ngày 20/10/2016, Bộ Tài chính đã phê duyệt Đề án phát hành thí điểm trái phiếu xanh của chính quyền địa phương và chỉ đạo các đơn vị liên quan triển khai. Trái phiếu xanh nhằm huy động vốn cho các dự án xanh như thủy lợi, bảo vệ môi trường, và điện gió. HNX hỗ trợ các chủ thể phát hành sản phẩm trái phiếu xanh và thí điểm tại các địa phương có nhu cầu huy động vốn.
Hiện nay, TP. Hồ Chí Minh và Bà Rịa – Vũng Tàu đã triển khai đề án này. TP. Hồ Chí Minh đã phát hành 3.000 tỷ đồng trái phiếu cho 34 dự án, trong đó có 11 dự án xanh. Bà Rịa – Vũng Tàu phát hành 500 tỷ đồng trái phiếu xanh cho 8 dự án phục vụ phát triển bền vững tại địa phương.
b) Triển khai các chương trình khác
Các cơ quan chức năng đang xúc tiến các hoạt động để tuyên truyền và thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu xanh, bao gồm:
(i) UBCKNN và GIZ triển khai các chương trình đào tạo cho nhà đầu tư tham gia thị trường trái phiếu xanh, hướng đến các nhà đầu tư tổ chức như quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí.
(ii) Bộ Tài chính, NHNN, UBCKNN, HNX, Sở GDCK TP. Hồ Chí Minh (HOSE) cùng với các tổ chức quốc tế như GIZ và Công ty Tài chính Quốc tế (IFC) đang xây dựng Đề án phát triển trái phiếu xanh doanh nghiệp và trái phiếu xanh định chế tài chính.
(iii) HNX nghiên cứu xây dựng chỉ số trái phiếu xanh và triển khai sản phẩm kết hợp giữa tín dụng, trái phiếu và hỗ trợ vốn ưu đãi quốc tế.
1.2.2 Thị trường cổ phiếu xanh
Thị trường cổ phiếu xanh ở Việt Nam đang trong giai đoạn tạo lập, với các cơ quan chức năng đưa ra các chương trình và chỉ số khuyến khích doanh nghiệp chú trọng phát triển bền vững.
Thị trường cổ phiếu xanh tại Việt Nam
Thứ nhất, nâng cao hiểu biết toàn thị trường về tài chính xanh thông qua các hoạt động đào tạo về các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị công ty (ESG). Từ năm 2012, UBCKNN phối hợp với IFC, GRI, HNX và HOSE triển khai nhiều chương trình đào tạo nâng cao năng lực cho các công ty niêm yết về công bố thông tin ESG. Từ năm 2013, khái niệm báo cáo phát triển bền vững đã được giới thiệu đến các doanh nghiệp niêm yết.
Thứ hai, khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp với tài chính xanh thông qua hướng dẫn thực hiện báo cáo ESG và các giải thưởng khuyến khích công bố thông tin ESG. UBCKNN cùng với IFC đã công bố Sổ tay hướng dẫn thực hiện báo cáo ESG cho các doanh nghiệp niêm yết vào năm 2016. HOSE và Báo Đầu tư Chứng khoán đã đưa tiêu chí công bố thông tin ESG là điều kiện để bình chọn báo cáo thường niên tốt nhất từ năm 2013.
Báo cáo ESG tại Việt Nam 2023
Thứ ba, xây dựng và áp dụng chỉ số phát triển bền vững toàn thị trường. Cuối tháng 3/2017, HOSE công bố Chỉ số Phát triển bền vững (VNSI) và chính thức đưa vào vận hành từ cuối tháng 7/2017. Chỉ số VNSI hướng đến xác định chuẩn phát triển bền vững cho các công ty niêm yết, hỗ trợ nhà đầu tư xác định doanh nghiệp có đặc tính “xanh” để đầu tư, và thúc đẩy phát triển bền vững của toàn bộ nền kinh tế.
Chỉ số Phát triển bền vững (VNSI)
VNSI là công cụ tham khảo cho các nhà đầu tư và là tài sản cơ sở cho các sản phẩm đầu tư như ETF và phái sinh chỉ số trong tương lai. Hiện nay, chỉ số VNSI bao gồm 20 doanh nghiệp có điểm phát triển bền vững tốt nhất được niêm yết trên HOSE.
Việt Nam đã thực hiện nhiều nội dung liên quan đến tài chính xanh như đào tạo về ESG, báo cáo phát triển bền vững, hướng dẫn thực hiện báo cáo ESG, xây dựng chỉ số ESG toàn thị trường, và áp dụng tiêu chuẩn ESG để cho phép doanh nghiệp lên sàn. Những hoạt động này tương đương với các sở giao dịch chứng khoán hàng đầu thế giới như Hong Kong, Ấn Độ, Singapore, Malaysia, Nam Phi, Brazil.
Thị trường tài chính xanh của Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển sơ khai, với một số hoạt động và sản phẩm đã được giới thiệu nhưng chưa trở thành xu hướng đầu tư. Hiện nay, phát triển tài chính xanh tại Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức như:
Thách thức về thể chế: Chính sách tài chính xanh tại Việt Nam mới ở dạng gợi mở trong các định hướng phát triển. Quy định cụ thể về triển khai và vận hành thị trường vẫn đang được nghiên cứu và chưa được ban hành. Trái phiếu xanh mới ở dạng thử nghiệm và mới chỉ công nhận trái phiếu Chính phủ, chưa công nhận trái phiếu doanh nghiệp xanh. Chính sách phát triển thị trường cổ phiếu xanh chưa có, và quy định về sản phẩm chưa được xác định rõ.
Ý thức trách nhiệm về bảo vệ môi trường còn hạn chế: Ý thức bảo vệ môi trường và tài chính xanh của người dân, doanh nghiệp, và tổ chức vẫn chưa rõ ràng. Các khái niệm về tăng trưởng xanh và tài chính xanh chưa được phổ cập rộng rãi, và doanh nghiệp chưa được tiếp cận nguồn tài chính xanh, người dân hầu như không biết về tài chính xanh.